Duurzame monumentenzorg

Nu de energietransitie vol op gang lijkt te komen stellen veel bewoners van een monument zich de vraag hoe zij hun pand kunnen verduurzamen. Daarbij komt ook het Rijk nu met subsidiemogelijkheden voor Rijksmonumenten: bezitters van een woning met de status van rijksmonument kunnen een tegemoetkoming krijgen voor energiebesparende maatregelen.

Energiezuinig monument

Het lijkt misschien lastig, het verduurzamen van een monument, maar er is veel mogelijk om woningen, winkels of kantoren energiezuiniger te maken. Daarbij zijn wijzigingen aan een monument in de regel wel vergunningplichtig en worden ook bij verduurzaming bepaalde randvoorwaarden gesteld, zodat de verbeteringen passen bij de bouw- of cultuurhistorische waarden van het betreffende gebouw. Een monument heeft deze status immers gekregen omdat het een bepaalde waarde heeft en kwaliteiten voor bewoners en de stad. Niet in de laatste plaats vanwege ons collectieve geheugen van de bouwgeschiedenis. Die kwaliteiten willen we behouden en niet als het kind met het badwater weggooien om een pand energiezuinig te maken. Juist de combinatie van specifieke kwaliteiten van een pand maken het waardevol. De vraag is dus vooral om vanuit de kwaliteiten van het pand, kansen voor verbetering te zoeken.

Hebben we het over het verduurzamen van monumenten, dan gaat het over het toekomstbestendig en energiezuinig maken van een pand.

Daarbij kunnen we denken aan:

- energie besparen
- het verhogen van het comfort voor de gebruikers

- het toepassen van duurzame materialen (materialen die lang meegaan en het milieu weinig belasten)

 

Energie besparen kan op de volgende - vaak eenvoudige - manieren:

- verwarm alleen daar waar nodig
- verwarm niet te veel
- zorg voor een installatie die passend is en die goed is ingeregeld. Denk bijvoorbeeld aan een aparte installatie voor een bijgebouw of een achterhuis
- zorg voor beperking van warmteverlies: deuren dicht, gebruik van tochtportaal, tussendeuren in lange gangen, compartimentering van ruimtes (kamer-en-suite)
- Isoleren. Gouden tip: isoleer met mate (zie 'Comfort en gezond wonen')

Op de website van Groene grachten vind je veel informatie over verduurzaming van monumenten. Kijk bijvoorbeeld eens onder Leiden en Den Haag.

Ook voor het isoleren van vensters in historische gebouwen zijn goede oplossingen voorhanden.

Comfort en gezond wonen

Ventilatie is gezond voor de bewoners maar ook goed voor het gebouw. Geef schimmel en vocht geen kans. Isoleer dus passend (niet te veel) waardoor geen extreme temperatuurovergangen in de constructie ontstaan en schade aan uw monument ontstaat.

Gebruik natuurlijke materialen. Deze belasten het milieu minder bij de productie en hierdoor hoeven vaak geen (damp-remmende) folies te worden gebruikt waardoor u in feite in een 'plastic jas’ komt te wonen.

Leren uit het verleden

Door de eeuwen heen hebben mensen weinig energie gebruikt. Duurzaamheid is dus ook de toekomstwaarde inzien van dingen die nu vaak worden weggegooid. Luiken en persiennes ('Franse luiken') zijn weggegooid omdat ze niet meer functioneerden of onderhoud nodig hadden. Maar beide zijn juist duurzame maatregelen voor isolatie, om de woning warm of koel te houden.

Isolatiemateriaal als zeegras is vaak verwijderd omdat dit in latere tijden niet meer werd herkend als isolatiemateriaal, terwijl dit juist een prima ademend natuurproduct is, net als vlas.

Duurzame materialen

Natuurlijke materialen zijn in de regel beter en passender bij een monument en belasten het milieu minder. De productie van aluminium (metalstud wanden) heeft bijvoorbeeld een hele hoge milieubelasting, zelfs als dit wordt afgewogen tegen het feit dat het licht is en dat er minder materiaal nodig is. Het NIBE heeft actuele gegevens over de milieubelasting van bouwproducten (de verborgen kosten) op hun site beschikbaar onder 'milieuclassificaties'. 

Het NIBE is tevens mede-auteur van het Handboek Duurzame Monumentenzorg. Hierin zijn 20 strategieën uitgewerkt waarmee binnen het spanningsveld van monumentwaarde en duurzaamheid gezocht kan worden naar een win-win situatie.  

Wat mag er in Dordrecht?

Alles mag, als de aanpassing aan het pand een verbetering is waarbij de monumentale waarden niet worden geschaad. Denk daarbij aan maatregelen die reversibel (omkeerbaar) zijn en aan hergebruik van materialen: gewoon laten zitten, terugplaatsen en opnieuw gebruiken of desnoods opslaan op zolder, maar niet weggooien. Vaak bevatten monumenten unieke details, die toekomstwaarde hebben in een tijd van standaard- en wegwerpproducten. 

Maatwerk

Iedere ingreep in ieder monument vraagt eigenlijk om maatwerk. Bij kleine ingrepen is het verstandig eerst zelf te bedenken wat precies de wensen zijn, om daarna samen met het Vakteam Erfgoed van de gemeente Dordrecht te kunnen brainstormen over de mogelijkheden. Vóór de werkelijke start van de werkzaamheden moet een vergunning worden aangevraagd. Niemand zit immers te wachten op het stilleggen van de werkzaamheden en tussentijdse aanpassingen, die in alle opzichten verlies tot gevolg hebben: in tijd, geld, kwaliteit en historische waarde.

Neem bij grote plannen een adviseur in de arm. Laat onderzoek doen naar de bouwhistorische waarden zodat duidelijk wordt waar de kansen en beperkingen liggen.

Het Vakteam Erfgoed kan helpen bij het vinden van de juiste adviseur.

Ook op de volgende sites is veel informatie te vinden over het verduurzamen van monumenten:

https://www.restauratiefonds.nl/monumenteigenaren/monument-verduurzamen

https://www.monumenten.nl/onderhoud-en-restauratie/duurzame-en-energiebesparende-maatregelen

https://www.restauratiefonds.nl/monumenteigenaren/financieringen/duurzame-scholenfonds-lening